نووسینەوەی مێژوو

نووسینەوەی مێژوو

محەممەد گەڵاڵەیی

                              لە سەردەمى بەعسدا(١٩٦٨-٢٠٠٣)، مێژوو تەنها ئامرازی پڕوپاگەندە بووە

  رۆژنامەی نیوۆرك تایمزی ئەمریكی، راپۆرتێكی لە سەر دووبارە نووسینەوەی مێژوو ‌و گۆڕانكاریكردن لە پرۆگرامەكانی خوێندن، بڵاوكردەوە. كە حكومەتی عیراق بەهاوكاری رێكخراوی یۆنیسكۆ  گۆڕانكارییەكان دەكات، لەسەروبەندی گۆڕانكاریكردن لە پرۆگرامی مێژوو و وانە ئاینیەكان، جەدەلێكی گەرمی تائیفی‌و سیاسی‌و كێبركێ‌ كردن لەنێوان پێكهاتە نەتەوەیی‌و ئاینیەكانی عیراق خستۆتەڕوو، بۆ ئەوەی هەر پێكهاتەیەك ئەوەی دەیەوێت بیخاتە پرۆگرامەوە، بەتایبەتی لە بابەتی مێژوو، سەرۆك بەشی مێژوو لە زانكۆی موستەنسرییە‌و چەند مامۆستاییەكی(ناوەندی‌و ئامادەیی لە ناوەڕاست‌و باشووری عیراق)‌و بەرێوەبەری پرۆگرام لە وەزارەتی پەروەردە‌و فێركردنی عیراق قسەیانكردووە، هەموویان كۆكن لەسەرئەوەی "كە مێژوو لەسەردەمی دیكتاتۆری سی‌و پێنج ساڵەی عیراق، بەویستی ئەو نووسراوەتەوە، هەروەها مێژوو تەنها ئامرازی پڕوپاگەندە بووە، وێنەی سەددامیش لە لاپەڕەی یەكەمی كتێبەكە دانرابوو". ئەگەر ئەم قسەیە بخرێتە ناو دوو كەوانەی شیتڵەكردنەوەی زانستی مێژوو ئەوا بۆمان دەردەكەوێت، كە زۆرێك لەنەوە تێگەیشتووەكانی ئەو سەردەمە‌و نەوەكانی بەرهەمی ئەم مێژووە پڕوپاگەندەیەش، بڕوای تەواوی خۆیان بەمێژوو بەتاڵكردەوە، چونكە مێژووییەك بنووسرێتەوە بۆ شەڕەكانی قادسیەی دۆڕاو ‌و داڕووخانی دەوڵەتە تكریتیەكەی بەغداد لە ئومولمەعاریكی وڵاتی كوێتدا، چۆن دەكرێت سەردەمی دوای نەمانی دیكتاتۆر هەمان قەوان لێبدرێتەوە؟ كە زۆرینەی سوننەكانی عیراق بە دڵنیاییەوە پێیانناخۆشە كە گۆڕانكارییەكان ئەو بابەتە مێژوویانە بگرێتەوە، هەر چەندە پێكهاتەی شیعەكانیش داخ لە دڵی ئەو مێژووەن‌و دەیانەوێت چەرخی مێژوو ‌و غەدری زەمانەی سوننەكان هەڵبگێڕنەوە بۆ سەردەمی زێڕینی خۆیان لە دوای ڕووخانی بەغداد لە 2003دا، بەڵام كوردیش دەیەوێت ئەو جینۆسایدانەی كە دیكتاتۆرێكی وەك سەددام بەسەریداهێناوە بیكاتە بەشێك لە نووسینەوەی مێژووی عیراق، وەك ئەنفال‌و كیمیابارانی هەڵەبجە‌و كوردستان بەگشتی، بەهەقیش ئەو مێژووە بەخوێنی كورد تۆماركراوە، جێگای خۆشییەتی مێژووی گۆڕە بەكۆمەڵەكان‌و كیمیاباران ببێتە بەشێك لە پرۆگرامی مێژووی خوێندن لە عیراق، هەروەها سورەتی(ئەنفال لە قورئانی پیرۆز) لە پرۆگرامی خوێندنی وانەی ئاین جێگای بكرێتەوە، ئەوەی تێیدا ڕوونبكرێتەوە، كە چۆن بەعسییەكانی عیراق بەناوی ئەنفال كوردیان لە گۆڕەبەكۆمەڵەكانی باشوور ئەنفال كرد، لەپاڵا ئەمەشدا دیسان شیعەكان داوایانە ڕاپەرینەكەی شەعبانی 1991 بخرێتە پرۆگرامی مێژووەوە، سوننەكانیش دەیانەوێت هاتنی ئەمریكا لە 2003 وەك داگیركەر لە مێژوودا بنووسرێتەوە، وەك چۆن باس لە داگیركەری بەریتانی‌و فەرەنسی كراوە، ئیستیك كردن بۆ ئەم ساتەوەختەی عیراقییەكان كە دەیانەوێت مێژوو بنووسنەوە، ساتەوەختێكی گرینگە، لە ساتەوەختەكانی نووسینەوەی دەستووریش گرینگترە، دەتوانرێت دەستوور وەك یاسای بنچینەیی حكومڕانی‌و ژیانی خەڵك تەماشای بكرێت، بەڵام مێژوو هەموو ساتەوەختێك نەوەكان دەیخوێننەوە‌و راڤەی جیاوازی بۆ لێكدەدەنەوە، ناشكرێت ستەمكاری كەسانێك نەخرێتە ناو مێژووەوە كە ئەمرۆیان دروستكردووە، مێژووی ئەمریكیەكانیش خاڵی نییە لە هەڵە، ئەگەر نووسینەوەی مێژوو بەدیوێكدا نووسینەوەی ڕووداوەكان‌و تۆماركردنی مێژووی نەتەوەیەك بێت، دیوەكەی تریش نووسینەوەی هەڵەكان‌و دووبارەنەكردنەوەی ئەو هەڵە كوشندانەیە، كە هەندێجار ڕووداوەكانی مێژوو، مەرگی سەدان كەس دەخاتە ژێر دەستی یەك كەس‌و ئەویش دەیكاتە ژێر گڵەوە بە نادیاری، وەك سەرۆك كۆمارەكەی ترس (سەددام حسین). لە ئەمرۆی عیراقیشدا نووسینەوەی مێژوو، كە زۆرینەی عیراق كە شیعەكانن، حكومڕانی‌و بەرێوەبردنی وڵات لەدەستیانە‌و تەرازووی بردنەوە لە نووسینەوەی مێژوودا بەلای پێكهاتەی شیعە بكەوێتەوە ئەوا بە دوژمنبوونی سوننەی عەرەب دێتە گۆڕێ‌‌و بەدوژمنبوونی هەر پێكهاتەیەكیش دنەدانی ئاگری شەرێكی نەگریسە كە عیراقی نوێ‌ لێیبەرییە، چونكە خوێندنەوەی مێژوو دەكرێت بەناوی ئەو كەسانەوە بنووسرێتەوە كە تاوانەكانیان كردووە، نەك بەتاوانباركردنی پێكهاتەیەكی نەتەوەیی‌و ئاینی لەعیراق، یان بە وێناكردنی پێكهاتەیەك لە عیراق بۆ بە زەلیلبوونی لە ژیاندا، لەم نووسینەوەیەشدا سوننەكان پشكی گەورەی رەشی مێژوویان بەردەكەوێت، كە دیكتاتۆرێك بەناوی باشترینی هەموو مەزهەبەكان حكومی لە سەر شیعە ‌و كورد كردووە، هەرچەندە نووسینەوەی مێژوو لە رۆژهەڵات، وەك سەردەمی دەرباری پادشاكان مێژوویان نووسیوەتەوە، سەركەوتنەكان‌و قسە زلەكانیان كردۆتە سەدان لاپەڕەی سیپیەوە، كە مێشكی سپی چەندین نەوەیان پێ رەشكردووە‌و بۆتە كولتوورێكی تەواوی ترسئاسا، لە شێوەی كۆمارە ترسەكەی جاران. كە باشترین ناوێكە (كەنعان مەكییە) بۆیداناوە، بۆیە نووسینەوەی مێژوو پێویست بەدەخالەتی هیچ كەسێك‌و لایەنێكی سیاسی‌و ئاینیی ‌و نەتەوەیی نییە، بۆ ئەوەی جارێكی تر مێژووییەكی تاك لایەنەی نەتەوەپەرستی دۆڕاو لە مێژوودا بخرێتەوە سەر لاپەڕە سپییەكان‌و نەوەكانی داهاتوو گیرۆدەی چیرۆك‌و بەسەرهاتە زلەكانی دۆڕاندن ببنەوە، وەك رژێمە تكریتیەكەی بەغداد، سی‌و پێنج ساڵا درێژەی پێدا، ئیتر لە مێژووی براوەكان نەما، هەڵدراییە مێژووی دۆڕاوەكان‌و ئیتر لێرەوە دەتوانین مێژووی عیراق وەك خۆی بنووسینەوە.